کودک که بودم شرح داستان های کیمیاگرانی چون جابر بن حیان و زکریای رازی چنان مرا مجذوب خود میکرد که گویی درتاریخ سیر میکردم. افسانه طلا شدن فلزات کم بها مانند مس ونقره همیشه فکر مرا به خود مشغول میکرد وآیا این امکان وجود دارد که فلزی به طلا تبدیل شود همیشه معمایی در کنج تفکراتم بود که لاینحل مانده بود .کیمیا گران که در تاریخ علم اسلامی به آن ها دمندگان یا زغالسوزان هم اطلاق می شده است افرادی بوده اند که در تلاش برای تولید طلا از فلزات به وسیله اعمال صرفا شیمیایی بوده اند .حتی در تاریخ اروپا شخصی به نام نیکولاس فلامل وجود دارد که در تاریخ آمده است به راز اکسیر پی برده است و توانسته است مس را به طلا تبدیل کند و از آن برای کمک به فقرا و کارهای خیر استفاده کند .

 

از چهار راه مدرس که به سمت میدان اسرار حرکت میکنی مغازه ای میبینی که بر سر در آن نوشته است :جلاپرداز بیهق

 

در این جا هنر دست و علم شیمی به هم می آمیزد و اشیاء فلزی کهنه و قدیمی ورنگ ورو رفته را طلایی یا براق می کند.کاری شبیه اکسیر

 

در این گفتگو به سراغ مصطفی میردشتی رفته ام که گویا توانسته است بخشی از معماهای دوران کودکی ام را به واقعیت نزدیک کند .

 

آقای میر دشتی سلام .لطفا خودتان را معرفی کنید .

 

من هم به شما سلام عرض می کنم . من مصطفی میردشتی ۳۱ ساله اهل سبزوار و ساکن سبزوار هستم .

 

آقای میردشتی لطفا از کارتان برایمان بگویید.

 

نزدیک به ۱۰ سال است که حرفه ی من پرداختکاری و جلاکاری و آبکاری فلزات است.متاسفانه آن طور که پیش بینی می کردیم نشد و کارمان در سبزوار رو به کاهش و افول چه در باب سماورهای آبکاری شده و چه در بحث سماورهای پرداختکاری مردم است.

 

آیا شما در سبزوار تنها کسی هستید که به این شغل مشغول هستید ؟

 

نه ، ۴ یا ۵ نفر دیگر هم در این زمینه کار میکنند .

 

زیر نظر اتحادیه خاصی کار میکنید ؟

 

بله ، شغل آبکاری و پرداختکاری زیر نظر اتحادیه تعمیرکاران لوازم خانگی است .

 

آقای میردشتی لطفا از کارتان بیشتر توضیح بدهید .

 

ما در اینجا سماورهای قدیمی ورنگ و رو رفته ونفتی را زرد طلایی و یا سفید براق می کنیم و همانطور که از اسم مغازه ما مشخص است (جلا پرداز بیهق)اشیاء قدیمی و جدید مانند آینه وشمعدان ، قاشق و چنگال ،سماور وسینی را جلا می دهیم و مانند روز اول میکنیم.برای مردم هم مقرون به صرفه تر است که از ما جنس خریده یا جنس قدیمی خود را جلا پردازی کنند تا جنس نو بخرند .اما استقبال مردم از جنس نو بیش تر بوده و جنس نو را بیش تر می پسندند.(البته لازم به تذکر است که اشیایی که آقا مصطفی جلا می دهند جنبه زینتی دارند وکسی از آن ها استفاده کاری نمی کند.)

 

هرسماور یا آینه شمعدان یا سینی و یا قاشق چنگال را که جلا می دهید (سفید براق یا زردطلایی)چقدر اجرت میگیرید؟

 

چند سال قبل که ما شروع به کار کردیم اجرت هر سماور ۱۳۰۰۰ تومان بود و الان اجرت هر سماور به ۳۵۰۰۰ تومان رسیده است (با توجه به نرخ تورم)

 

آقای میردشتی تا جایی که خودتان صلاح می دانید از بحث فنی کارتان توضیح دهید.

 

وقتی که مشتری ،سماور زغالی یا نفتی خود را به این جا می آورد ما ابتدا باید لعاب اصلی فلز را با اسید برداریم .جنس لعاب این سماورهای قدیمی نیکل است .یعنی با برداشتن این سطح نیکل کار باید تا جایی پیش برود که در حقیقت به گوشت برسیم .سپس مرحله براقکاری این فلز می رسد که آن هم مراحل خودار دارد.

 

کار اول لعاب برداری نیکل با چه اسیدی انجام میگیرد؟

 

از اسید نیتریک استفاده میکینیم.البته اسیدهای مختلفی هست وما هم از چند نوع اسید استفاده میکنیم.

 

حالا چگونه این فلز به قول شما به گوشت رسیده را سفید براق یا زرد طلایی میکنید؟

 

این کار با پرداخت زدن انجام میگیرد .یک فرچه که به موتور الکتریکی بسته شده و با دور بالا می چرخد و ما به بدنه سماور یا هر شیء دیگری مانند آینه شمعدان یا قاشق و چنگا یا سینی که به گوشت فلز رسیده ایم برخورد که میکند براق میشود (جلا کاری انجام می شود)

 

حالا کار کردن با این اسید مضر وخطرناک نیست ؟

 

چرا .خطرناک است.به قول دوستان ما هرچه کار میکنیم پول خونمان است.(آقای میردشتی لبخند می زند وادامه می دهد)چون چند سال دیگر ریه و دست ما مشکل پیدا کرده و در سنین بالاتر بیمار میشویم.

 

چرا ریه ودست؟

 

چون که بوی اسید و گرد وغبار پرداختکاری به مرور زمان روی ریه انسان تاثیر می گذارد.الان سن ما پایین است و تاثیر آن به خوبی دیده نمی شود بعدا که سن ما بالا می رود هم بالاخره بعضی مشکلات هم به سراغمان می آید .در مورد دست ها هم اگرچه از دستکش استفاده می کنیم ولی بالاخره اسید است و بعضی اوقات اثر میکند.

 

آقای میردشتی لطفا از مشکلات شغلتان بفرمایید؟چه گلایه هایی دارید؟

 

از اتحادیه ی خودمان گلایه دارم.باور کنید ظهر که از کنار لعاب برداری نیکل با اسید و پرداختکاری با دستگاه بیرون می ایی انگار که تبدیل به یک تکه زغال شده ای. هر سال هم می بینی تعداد کسانی که به شغل ما اضافه شده اند که شغل اصلی آن ها چراغ سازی و سماورسازی بوده است وطرف یک دستگاه خریده و شروع کرده است به جلاکاری و پرداختکاری سماور و بقیه ادوات.درحالی که این شغل تخصصی است و باید واقعا از ابتدا در همین شغل تخصص هایی را یاد می گرفتند .فقط بازار ما خراب شده است و درآمد کافی به دست نمی آید.

 

شما خودتان این شغل را کجا یاد گرفتید ؟

 

من چندین سال در مشهد در این رشته شاگردی کرده ام.

 

استاد شما کلا جلاکار وپرداختکار بوده است؟

 

استادم در مشهد حرف اول را در جلاکاری و پرداختکاری می زد.واقعا کار بلد بود.

 

بازار فروش شما الان چگونه است ؟

 

واقعا بازار اوضاع خوبی ندارد.فروش و کار برای اجرت جلاکاری سماورهای مردم خیلی کم شده است.

 

شما فقط اجرت کار میگیرید یا خودتان هم سماور جلاکاری شده برای فروش دارید؟

 

ما سماور و سایر وسایل مانند سینی و قاشق چنگال جلاکاری شده برای فروش هم داریم.ولی چون دارد دست زیاد می شود فروش ما خیلی خیلی پایین آمده . ولی این به آن معنی نیست که کار جلاکاری دراد پیشرفت کیفی میکند .فقط از نظر کمی درحال پیرفت میکند.من به جرات می توانم بگویم که یک ماه است یک سماور هم نفروخته ام.اجاره مغازه و این که ما ملک نداریم شرایط سختی را برای ما به وجود آورده است و مدام باید مکانمان را تغییر بدهیم.

 

به جز سماور وچیزهایی که ذکر گردید دیگر چه چیزهایی را جلا میدهید ؟

 

سماور وچراغ گرسوز و سینی و هرفلزی که ارزش زینتی شدن طاقچه منازل را داشته باشد قابلیت جلاکاری و پرداختکاری دارد.

 

آقای میردشتی شغل شما چه ثمره ای برای جامعه ومردم دارد ،لطفا در این باره صحبت کنید.

 

کلا جلاکاری سماور وپرداختکاری شغلی صنعتی هنری است و نشان دهنده فرهنگ مردم از ۱۵۰ سال پیش است.از ۱۵۰ سال پیش که سماور در روسیه تولید شد و سپس تولید آن به اصفهان و تبریز وارد شد در هرخانه ای جا باز کرد.ضمنا سماورهای تبریز خیلی از سماورهای اصفهان در تولید قوی تر وبهتر ظاهر شد.در مجموع این سماورها بخشی از فرهنگ ۱۵۰ ساله کشور ما رانشان می دهد.در کشورهای اروپایی سماور وجود ندارد ولی در کشور ما هنوز این رشته یعنی سماور سازی ادامه دارد.و علاوه بر اشتغال زایی ،نشان دهنده بخشی از فرهنگ ماست.ولی خوب متاسفانه در منازل امروزی زوج های جوان از یک کتری به جای سماور استفاده می کنند و فقط این سماورهای قدیمی که توسط ما جلا کاری می شود در کنج طاقچه زینت بخش منازل و البته نشان دهنده فرهنک ایرانی است.

 

البته آقای میردشتی ،اروپایی ها عموما چایی نمی خورند و بیش تر شیر ویا قهوه می خورند !خوب قاعدتا از سماور هم استفاده نمی کنند.

 

درست است که ما ایرانی ها ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال است که عموما یا بهتر است بگوییم همه مردم ص۲بح خود ار با چایی شروع میکنند ولی اگر شما به اصفهان سفر کرده باشید می بینید که بیشتر فروش همین سماور های جلاکاری شده به توریست های خارجی است.تازه در اصفهان فروشنده سماورهای۷۰ تا ۸۰ ساله را که قدیمی محسوب می شوند با قیمت خوبی از مردم می خرند و سپس به خارجی ها فروخته یا اصلا به خارج می فرستند.قاعدتا خارجیها از این سماورهابرای چایی درست کردن استفاده نمی کنند وآن را به عنوان بخشی از فرهنگ کشور ما در منازل خود قرار می دهند .